Trong một nhà kho thời Liên Xô cũ, chỉ cách tiền tuyến ở tỉnh Donetsk vài km, những tia lửa hàn lóe sáng khi các kỹ sư Ukraine lom khom bên khung kim loại của một robot mặt đất. Cỗ máy này, gọi là phương tiện mặt đất không người lái (UGV), đang được trang bị cho một nhiệm vụ ngoài mặt trận.
Một binh sĩ Ukraine có biệt danh Oleksandr, hiện là chỉ huy Trung đội Tổ hợp Robot Mặt đất thuộc Tiểu đoàn Antares, Lữ đoàn Rubizh, quan sát đội của mình làm việc.
Với rất ít sự hỗ trợ từ cấp trên, Oleksandr đã dựng nên phần lớn đơn vị của mình nhờ các mối quan hệ cá nhân bên ngoài quân đội và sự giúp đỡ từ các tình nguyện viên.
Hoạt động gây quỹ đã giúp xưởng của anh duy trì hoạt động. Trung đội hiện chỉ có vài robot mặt đất, còn phần lớn sản phẩm họ chế tạo đã được chuyển cho các lữ đoàn hoặc đơn vị chuyên trách khác.
Những cỗ máy này ra đời trong bối cảnh cuộc chiến bước sang năm thứ 4. Ukraine đang ở trong một cuộc chiến tiêu hao kéo dài với Nga. Với tiềm lực kém hơn, Ukraine ngày càng phải dựa vào công nghệ để giữ vững lực lượng chiến đấu.
Công việc trong xưởng của Oleksandr liên tục và đầy ngẫu hứng. Những UGV mới từ nhà sản xuất thường sử dụng hệ thống liên lạc analog mặc định, rất dễ bị Nga gây nhiễu, buộc họ phải chuyển sang dùng liên lạc kỹ thuật số.
Nhóm của anh tháo rời máy, hàn thêm khung giá, đi lại hệ thống dây điện, lắp hệ thống internet vệ tinh Starlink, mạng LTE hoặc các kênh kỹ thuật số mã hóa, rồi thử nghiệm trước khi đưa ra trận.
Những nâng cấp này giúp robot bền bỉ hơn nhiều, nhưng cũng khiến chi phí tăng vọt. Việc cải tạo một UGV tốn từ 750 đến 1.000 USD, chưa tính phần cứng và thuê bao Starlink. Công tác bảo dưỡng cũng liên tục.
Khi nâng cấp xong, robot được điều chỉnh theo nhu cầu khẩn cấp nhất ngoài chiến trường. Có loại UGV mang hệ thống thả hàng từ xa để đưa thực phẩm, đạn dược hoặc y tế đến chiến hào mà không cần lộ diện. Có loại UGV lắp cột ăng-ten để tiếp sóng hoặc gắn thiết bị tác chiến điện tử, đồng thời đảm nhiệm việc sơ tán thương binh. Ngoài ra, UGV còn có thể trang bị tháp pháo hoặc cối điều khiển từ xa.
Tuy nhiên, vai trò chính của chúng vẫn là hậu cần và sơ tán. Các đơn vị thường tránh dùng ban ngày, vì rất dễ bị UAV FPV của Nga phát hiện và phá hủy. Kết nối tín hiệu cũng luôn là mối lo; nếu robot mất liên lạc khi đang chở thương binh, cả máy lẫn người có thể bị bỏ lại ở khu vực trống trải.
Việc sử dụng hệ thống không người lái đã làm thay đổi hoàn toàn cách Ukraine tác chiến trên bộ, trên biển và trên không.
UGV xuất hiện trên tiền tuyến là do UAV FPV đã tạo ra vùng xám nguy hiểm với cả 2 bên. UAV bay liên tục trên trời khiến việc ra vào tiền tuyến trở nên đầy rủi ro và gây thương vong lớn.
Robot mặt đất đang gánh vác ngày càng nhiều phần việc hậu cần, từ vận chuyển nhu yếu phẩm đến vị trí tiền tiêu, giúp giảm số binh sĩ phải lái xe vào vùng xám.
Đến tháng 12/2024, Ukraine đã tiến hành cuộc tấn công hoàn toàn bằng robot đầu tiên nhằm vào vị trí của Nga. Tháng 7/2025, Lữ đoàn Tấn công số 3 thông báo đã thực hiện một chiến dịch chỉ sử dụng UAV và robot mặt đất, buộc binh sĩ Nga phải đầu hàng.
Đầu tháng 8, Lữ đoàn Cơ giới số 28 của Ukraine đã giới thiệu chiếc UGV phòng không đầu tiên của cuộc chiến: Robot điều khiển từ xa gắn tên lửa vác vai 9K38 Igla, cho phép khai hỏa vào mục tiêu bay thấp mà không lộ kíp chiến đấu.
Nga, với tiềm lực quân sự mạnh hơn, cũng đã có đội UGV của riêng mình, làm các nhiệm vụ tương tự như phía Ukraine. Nga thậm chí gắn bệ phóng nhiệt áp lên robot chiến trường, vũ khí có thể thực hiện các đòn tấn công uy lực.
Lãnh đạo Ukraine hy vọng có thể triển khai ít nhất 15.000 robot loại này vào cuối năm 2025. Nhưng phía Nga cũng đang tìm cách sáng tạo và đưa robot vào sử dụng với chức năng tương tự.
Samuel Bendett, chuyên gia tại Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS), nhận xét: “Cả Ukraine và Nga đều theo đuổi cách tiếp cận phi tập trung trong phát triển robot mặt đất".
Deborah Fairlamb, đồng sáng lập quỹ đầu tư Green Flag Ventures, cho biết: “Dù phương Tây có muốn hay không, UAV và UGV giờ đã là một phần của chiến trường".
