Trong quan niệm dân gian, tháng 7 âm lịch là lúc mỗi người cần chú ý về lối sống, sinh hoạt, hạn chế đi ban đêm, không gọi tên nhau khi trời tối, tránh đứng gần ao hồ sông suối, kiêng khởi công xây dựng, hạn chế mua sắm lớn, không treo chuông gió ở đầu giường hay dùng đồ cúng khi lễ chưa xong...
Với nhiều người trẻ, những điều này nghe có vẻ xa lạ, thậm chí mang màu sắc tâm linh. Song, theo thời gian, những điều này đã trở thành một phần trong nếp ứng xử truyền thống, được nhiều gia đình duy trì.
Các nhà nghiên cứu cho rằng những điều kiêng kỵ không đơn thuần xuất phát từ yếu tố tâm linh, mà còn phản ánh "quy tắc an toàn" của cộng đồng, được phát triển nhờ kinh nghiệm của những người đi trước.
Điển hình như tháng 7 thường trùng với cao điểm mùa mưa bão, thời tiết ẩm ướt dễ phát sinh dịch bệnh, việc đi lại gặp nguy hiểm, tai nạn sông nước cũng gia tăng.
Do đó, những lời khuyên như tránh đi đêm, hạn chế tụ tập gần ao hồ... thực chất chính là lời nhắc nhở để đề phòng rủi ro. Thay vì nhìn nhận đây là một tháng "đen đủi", có thể coi tháng 7 là khoảng thời gian để sống chậm lại, chú ý giữ gìn sức khỏe, cân nhắc trước những quyết định quan trọng khi điều kiện chưa thuận lợi.
Đồng thời, đây cũng là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, thể hiện đạo hiếu với cha mẹ qua lễ Vu Lan - nét đẹp văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Thạc sĩ Nguyễn Trần Trung Hải - Nhà nghiên cứu xã hội tại TPHCM - cho biết, khởi nguyên của tập tục kiêng kỵ trong tháng 7 âm lịch xuất phát từ nhiều nguồn: Quan niệm Đạo giáo, tích Mục Kiền Liên cứu mẹ trong Phật giáo cho tới ảnh hưởng của Lý học phương Đông.
"Dù ở hệ tư tưởng nào, tựu trung đều thống nhất rằng tháng 7 là thời điểm âm khí "vượng", gắn với lễ xá tội vong nhân và đại lễ Vu Lan báo hiếu. Vì vậy, các bậc tiền nhân thường khuyên con cháu nên làm điều lành, tránh điều dữ, tích cực đi chùa, phóng sinh, ăn chay, hồi hướng công đức cho người đã khuất", chuyên gia chia sẻ.
Theo ông Hải, những tập tục ấy không chỉ mang màu sắc tín ngưỡng mà còn phản ánh sự giao thoa, hỗn dung văn hóa, tạo nên nét đặc trưng trong đời sống tinh thần người Việt.
Chuyên gia nhấn mạnh, tín ngưỡng là niềm tin gắn liền với phong tục, tập quán truyền thống, mang lại sự bình an về tinh thần. Mê tín dị đoan lại đặt niềm tin vào những điều mơ hồ, phi thực tế, không phù hợp quy luật tự nhiên, dễ dẫn đến hậu quả tiêu cực cho cá nhân và cộng đồng.
"Không thể bao phủ mọi biến cố trong đời sống bằng yếu tố tâm linh, do quỷ thần điều khiển. Nếu bất cẩn để xảy ra tai nạn rồi đổ lỗi cho "tháng cô hồn" thì đó là sự ngụy biện. Cần phân biệt rõ giữa niềm tin văn hóa và mê tín dị đoan", ông phân tích.
Theo chuyên gia, việc duy trì những nghi lễ, tập tục trong tháng 7, như làm điều lành, tưởng nhớ tổ tiên, giúp đỡ người nghèo... là điều nên khuyến khích. Tuy nhiên, mỗi cá nhân cần tỉnh táo, không để niềm tin biến thành sự lệ thuộc vào những hình thức mê tín vô căn cứ.
Bởi lẽ, nếu một người duy trì lối sống tích cực, làm việc siêng năng, sống nhân ái, chấp hành pháp luật thì "ngày nào cũng là ngày lành". Ngược lại, nếu sống ích kỷ, bất cẩn, làm điều sai trái thì không chỉ tháng 7, mà bất cứ thời điểm nào trong năm cũng có thể trở thành "ngày dữ".
